Według prawa polskiego, ojcem dziecka jest mąż kobiety, która została mamą. Jednak nie zawsze jest to prawda. Gdy zatem istnieją uzasadnione podstawy do twierdzenia, że biologicznym tatą dziecka nie jest mąż matki, składa się w sądzie pozew o zaprzeczenie ojcostwa. Taki proces ma na celu ochronę praw i interesów dziecka, jego genetycznego ojca, a także męża matki i jest istotny nie tylko z powodu nazwiska w akcie urodzenia.
Domniemane ojcostwo
W polskim prawie obowiązuje tzw. domniemane ojcostwo, tzn. założenie, że dziecko pochodzi od męża matki. Zgodnie z art. 62 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki”. To oznacza, że jeżeli kobieta zamężna, po rozwodzie lub wdowa urodzi dziecko, to z automatu jako ojciec w akcie urodzenia dziecka zostanie wpisany mąż tej kobiety. Domniemania nie stosuje się tylko wtedy, gdy dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji, rozwodu czy śmierci małżonka.
Przykład
Beata i Marek wzięli ślub w 2015 roku i doczekali się jednej córki. Od 2022 roku ich związek zaczął się psuć. Każde z nich zaczęło sobie układać życie na nowo z innymi partnerami, dlatego zdecydowali się na złożenie pozwu rozwodowego. Wyrok sądu uprawomocnił się 19 lipca 2024 roku, a ich małżeństwo zostało rozwiązane. Kilka miesięcy później, dokładnie 22 stycznia 2025 roku, Beata urodziła drugie dziecko. W akcie urodzenia chłopiec otrzymał nazwisko Marka, chociaż nie był jego synem. Stało się tak dlatego, że od rozwodu nie minęło 300 dni i to właśnie Marek nabył w stosunku do noworodka prawa i obowiązki, takie jak alimenty, kontakt i władza rodzicielska. Jedynym sposobem, aby eksmąż Beaty przestał być ojcem w sensie prawnym, a stał się nim prawdziwy, czyli biologiczny ojciec chłopca, jest wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.
Zaprzeczenie ojcostwa – na czym polega i kiedy jest możliwe?
Zaprzeczenie ojcostwa to proces prawny, który ma na celu formalne udowodnienie, że mąż matki dziecka, nie jest biologicznym ojcem tego dziecka. Odnosi się do sytuacji, w której mężczyzna lub sama matka, mają uzasadnione podstawy do twierdzenia, że dziecko nie zostało poczęte w trakcie ich intymnego związku. Mężczyzna zrzeka się wówczas odpowiedzialności emocjonalnej i finansowej wobec tego dziecka. Zaprzeczenie ojcostwa jest istotne z kilku powodów. Po pierwsze tylko ojciec wpisany w akt urodzenia może przekazać dziecku nazwisko. Po drugie – domniemany ojciec ma władzę rodzicielską nad dzieckiem i po trzecie – to na domniemanym ojcu spoczywa obowiązek alimentacyjny
Podstawą prawną do unieważnienia ojcostwa jest art. 67 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi, że „zaprzeczenie ojcostwa następuje przez wykazanie, że mąż matki nie jest ojcem dziecka”. W tym celu najczęściej wykonuje się badania DNA.
Kto i kiedy może złożyć pozew?
Zaprzeczenie ojcostwa dotyczy tylko małżonków. Nie można zaprzeczyć ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego. Niemożliwe jest również zaprzeczenie ojcostwa jeszcze w trakcie trwania ciąży. Jedynce, co można zrobić w takiej sytuacji, to skompletować potrzebne dokumenty i przygotować pozew, żeby rozpocząć procedurę zaraz po urodzeniu się dziecka.
Uprawnieni do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa są matka, ojciec, samo dziecko oraz prokurator. Ten ostatni może to zrobić z urzędu, gdy powziął informację o takiej potrzebie np. w toku innej prowadzonej sprawy lub na zgłoszenie osoby zainteresowanej, której minął ostateczny termin na złożenie wniosku o zaprzeczenie ojcostwa.
Terminy na zaprzeczenie ojcostwa
Czas na złożenie powództwa jest ściśle określony w ustawie:
mąż matki może to zrobić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi, nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności;
matka może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa swego męża w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziała się, że dziecko od niego nie pochodzi, nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności;
dziecko po osiągnięciu pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od męża swojej matki. Jeżeli dziecko dowiedziało się o sytuacji przed dniem osiągnięcia pełnoletności, termin do wytoczenia powództwa biegnie od dnia osiągnięcia pełnoletności;
Prokurator, co do zasady, w każdym czasie może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa;
Zaprzeczenie ojcostwa i co dalej?
Procedurę zaprzeczenia ojcostwa rozpoczyna pozew, który składa się we właściwym sądzie rejonowym ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego, w wydziale rodzinnym i dla nieletnich. Do wniosku należy dołączyć odpowiednie dokumenty, w szczególności odpis aktu urodzenia dziecka. Nie ma uniwersalnego wzoru takiego pozwu, ponieważ różne są okoliczności rodzinne. Dlatego najlepiej, jeśli pismo sporządzi prawnik, który specjalizuje się w danej dziedzinie. Lepiej być ostrożnym w korzystaniu ze wzorów dostępnych w Internecie, ponieważ mogą one nie odpowiadać sytuacji faktycznej i prawnej, przez co mogą wprowadzać w błąd i wydłużyć postępowanie.
Jeśli sąd wydał wyrok zaprzeczający ojcostwu, wówczas ustają prawa i obowiązki ojca wobec dziecka i dziecka wobec ojca. Co ważne, jeżeli domniemany ojciec płacił alimenty przed wydaniem pozytywnej decyzji sądu w sprawie zaprzeczenia ojcostwa, nie zostaną one zwrócone. Nowa sprawa o ustalenie ojcostwa nie jest wszczynana w sposób automatyczny. Ojciec biologiczny będzie wpisany w akcie urodzenia jako ojciec, gdy jego ojcostwo zostanie potwierdzone poprzez uznanie ojcostwa w urzędzie stanu cywilnego lub w wyroku ustalającym ojcostwo.
Dowiedz się więcej! Skorzystaj z darmowej pomocy prawnej w Powiecie Iławskim.
Wielu z nas ma dzieci i większość rodziców robi wszystko żeby wychowywać swoje dzieci najlepiej jak to możliwe. Jednak każdy rodzic, z różnym rzecz jasna nasileniem natknął się na problemy wychowawcze. Nie zawsze jesteśmy w stanie sprawować nieustannej opieki nad naszymi dziećmi. Nie wszyscy wiemy również, że działania naszego potomstwa mogą spowodować naszą odpowiedzialność. Zgodnie z treścią art. 105 kodeksu wykroczeń:
1. Kto przez rażące naruszenie obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej dopuszcza do popełnienia przez nieletniego czynu zabronionego przez ustawę jako przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe i wskazującego na demoralizację nieletniego, podlega karze grzywny albo karze nagany.
2. Jeżeli czyn określony w § 1 popełnia osoba, pod której nadzór odpowiedzialny oddano nieletniego, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny albo karze nagany.
3. W wypadkach określonych w § 1 i 2, jeżeli nieletni czynem swym wyrządził szkodę, można orzec nawiązkę do wysokości 1000 złotych.
Rodzic, który zaniedbuje swoje obowiązki wobec dziecka, nie odpowiada za czyny popełnione przez nie, lecz dopuszcza się odrębnego czynu zabronionego, polegającego na rażącym naruszeniu swoich obowiązków. Jego odpowiedzialność jest niezależna od ewentualnej odpowiedzialności samego nieletniego. Wskazać należy również, że nieletni to osoba, która w chwili czynu nie ukończyła 17 roku życia.
Zabronione zachowanie polega na dopuszczeniu, przez rażące czyli dające się łatwo stwierdzić, można powiedzieć ewidentne i wyraźne, naruszenie obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej, do popełnienia przez nieletniego określonych czynów zabronionych, wskazujących jednocześnie na demoralizację nieletniego. Jako przykłady wskazać tutaj można m.in. niereagowanie przez rodzica na wagary, spożywanie alkoholu czy inne ewidentne przejawy demoralizacji nieletniego, jak również zaniedbywanie podstawowych obowiązków dotyczących opieki nad dziećmi, a także zachowanie aktywne polegające wprost na wpajaniu nieletniemu złych nawyków przez np. rozpijanie go czy zachęcanie do innych niewłaściwych sposobów postepowania.
Zachowanie polegające na dopuszczeniu do popełnienia czynu zabronionego będzie co do zasady polegać na zaniechaniu, czyli na nieprzeszkodzeniu popełnieniu przez nasze nieletnie potomstwo czynu zabronionego mimo istnienia takiej możliwości.
Za czyny zabronione, które może popełnić nieletni, uznaje się wszystkie czyny zabronione w polskim prawie pod groźbą kary o charakterze kryminalnym. Każdy taki czyn popełniony przez nieletniego może być zatem rezultatem rażącego naruszania obowiązków przez rodzica czy opiekuna. Jednak co bardzo istotne aby doszło do odpowiedzialności z tytułu omawianego wykroczenia, ustawodawca wymaga jeszcze, by popełniony czyn zabroniony wskazywał na demoralizację nieletniego. Wśród praktyków prawa wskazuje się na fakt, że demoralizacja jest pojęciem nieostrym i stosunkowo abstrakcyjnym. Co do zasady, w ślad za definicją słownikową oznacza ona odrzucenie obowiązujących norm moralnych, prowadzące do łamania prawa, rozwiązłości obyczajów. Najbardziej typowe jej przejawy to zwłaszcza dopuszczenie się czynu zabronionego, naruszanie zasad współżycia społecznego, uchylanie się od obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki, używanie alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych, ich prekursorów, substancji psychoaktywnych, czy uprawianie nierządu.
Sprawcy czynu z art. 105 § 1 grozi grzywna w jej ustawowym wymiarze (od 20 do 5000 zł) lub nagana. Surowsza kara przewidziana jest za typ kwalifikowany z § 2 – w takim przypadku sprawca może też zostać ukarany karą ograniczenia wolności. A dodatkowo, jeśli w wyniku popełnienia przez nieletniego czynu zabronionego, doszło do wyrządzenia szkody możemy zostać zobowiązani przez sąd do zapłaty nawiązki w wysokości 1.000 zł.
W Ministerstwie Sprawiedliwości dokonywane są prace nad nowelizacją Kodeksu Cywilnego. Jedną z proponowanych zmian jest wprowadzenie nowego rodzaju testamentu ustnego – audiowizualnego. Jego utrwalenie miałoby się odbywać za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk.
Można by pomyśleć że w dobie XXI wieku, gdzie większość społeczności korzysta ze smartfonów, rozwiązanie „smart testamentu” powinno być wprowadzone i rozpowszechnione. Natomiast praktycy prawni są negatywnie nastawieni do tego nowoczesnego rozwiązania. Przyczyną jest możliwość fałszowania wideo testamentów za pomocą sztucznej inteligencji, co skutkowałoby podszywaniem się za testatora. Wzmogłoby to również poszukiwania dobrych w swoim zakresie biegłych z zakresu rozpoznawania deepfake-ów.
Przesłankami spełniającymi uznanie przez sąd spadku testamentu audiowizualnego miałby być ciężki wypadek, a w nim poszkodowany u którego istnieje obawa rychłej śmierci. Krótki okres czasu na przedstawienie ostatniej woli i brak świadków dookoła, niemożność spisania testamentu czyli dochowania zwykłej formy testamentu jest niemożliwa lub utrudniona, to podstawa dzięki której zaakceptowano by sporządzenie wideo testamentu za pomocą np. smartfona. Uznawany przez projektantów za testament ostatniej szansy, przy zapewnieniu autentyczności osoby dokonującej przedstawienia ostatniej woli, oraz prawdziwości treści testamentu.
Tu powstają już pogłoski niepewności wśród grona sędziów, którzy wraz z biegłymi sądowymi z zakresu rozpoznawania deepfake-ów, będą musieli ocenić prawdziwość audiowizualnego testamentu. W czasach nowych technologii nie jest ciężko się podszyć za drugą osobę. Kolejnym pytaniem jest możliwość wybadania u pacjenta stanu jego świadomości, co będzie już niemożliwe. Uzasadnienie nowelizacji projektu wskazuje także dostarczenie nośnika na którym zapisane jest audiowizualna ostatnia wola, przy czym sąd spadku dokona oględzin nośnika i oceni jego prawdziwość spisaną następnie w protokole.
W obecnych przepisach Kodeksu Cywilnego, przy sporządzeniu testamentu ustnego, czyli jednego z rodzajów testamentu szczególnego, wymagana jest obecność co najmniej trzech świadków. Zaproponowano, aby za pomocą nośnika, który zarejestruje ostatnią wolę spadkodawcy w przypadku wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa, dopuszczono możliwość sporządzenia ustnego testamentu bez obecności świadków. Natomiast czy to rozwiązanie zostanie zaakceptowane przez praktyków? Jak wiadomo byłaby to jedyna możliwość o dokonaniu testamentu w sposób skuteczny. Zazwyczaj podróżuje się z osobami z kręgu bliskiego, a jak wiadomo świadkami zgodnie z treścią art. 957 § 1 Kodeksu Cywilnego nie mogą być „małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
Podsumowując, zgodnie z biegiem rozwoju technologii w obecnych czasach można było się domyślać, że to kwestia czasu aż powstaną dywagację nad wprowadzeniem wideotestamentów.
Źródło: Zaborskie Towarzystwo Naukowe
Facebook
W ramach naszej witryny stosujemy pliki cookies w celu świadczenia Państwu usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Możecie Państwo dokonać w każdym czasie zmiany ustawień dotyczących cookies.ZgodaNie wyrażam zgodyPolityka prywatności
