Niepełnosprawność często nadal stanowi jeszcze temat tabu. Niejednokrotnie pada ona ofiarą stereotypów i uprzedzeń, które wynikają z braku dostatecznej wiedzy na jej temat. Na szczęście niepełnosprawność jest tematem, który coraz częściej pojawia się w kulturze i sztuce. Artyści, zarówno osoby pełnosprawne, jak i z niepełnosprawnościami, często wykorzystują swoje dzieła, aby wyrazić własne doświadczenia, spojrzenie na świat i wyzwania, z jakimi się zmagają. Sztuka może być nie tylko sposobem na wyrażenie emocji i wewnętrznego świata, ale także na zwiększenie świadomości i zrozumienia niepełnosprawności przez społeczeństwo.
Niepełnosprawność ukazana w filmie
W kulturze popularnej i filmie pojawiają się postacie z niepełnosprawnościami, które odgrywają istotne role w fabule. Przykłady to film „Człowiek słoń” z Johnnym Deppem, który opowiada historię Josepha Merricka, mężczyzny z ciężkimi deformacjami ciała, oraz „Moja lewa stopa” z Danielem Day-Lewisem, który przedstawia życie Christy’ego Browna, malarza żyjącego z dobrze mi znanym (Dziecięcym) Porażeniem Mózgowym. Te filmy rzucają światło na doświadczenia osób z niepełnosprawnościami oraz ich walkę z uprzedzeniami i trudnościami w społeczeństwie.
Nie ukrywam, że wśród filmów poświęconych niepełnosprawności jest kilka tytułów, które zrobiły na mnie szczególne wrażenie. Czasem rozbawiły, czasem wzruszyły, ale na pewno za każdym razem dały do myślenia.
Mój subiektywny ranking filmów dotyczących niepełnosprawności
Pozwólcie, że zacznę go od polecenia filmu „Chce się żyć” z 2013 roku w reżyserii Macieja Pieprzycy. Opowiada on historię młodego chłopaka o imieniu Mateusz, który żyje z czterokończynowym Mózgowym Porażeniem Dziecięcym. Film jest oparty na faktach.
„Chce się żyć” koncentruje się na trudach, zmaganiach i nadziejach Mateusza, który mimo znacznej niepełnosprawności dąży do spełnienia swoich marzeń. Głównym przesłaniem filmu jest pokazanie, jak wielką siłą i determinacją można pokonać przeciwności losu i cieszyć się życiem, mimo trudności. W filmie wspaniale ukazane są relacje Mateusza z jego rodziną, przyjaciółmi oraz lekarzami. Opowieść porusza także temat miłości, pierwszych doświadczeń związanych z dorastaniem oraz walki z własnymi lękami i ograniczeniami, a także z niewiedzą, stereotypami, uprzedzeniami i schematycznym traktowaniem ze strony innych osób, do których trzeba, niestety, zaliczyć także przedstawicieli tzw. zawodów zaufania publicznego.
Film ten zdobył uznanie zarówno w Polsce, jak i za granicą. Został doceniony przez krytyków za poruszającą historię, doskonałą grę aktorską oraz wzruszające przesłanie. W rolę Mateusza wcielił się popularny polski aktor Dawid Ogrodnik.
To emocjonalne i inspirujące dzieło stanowi hołd dla wszystkich tych, którzy zmagają się z trudnościami i nieustannie walczą o swoje marzenia.
Nieco inną historię opowiada nam francuski komediodramat „Nietykalni” (oryginalny tytuł: „Intouchables”). Wyreżyserowany został przez Oliviera Nakache’a i Érica Toledano. Film oparty jest na prawdziwej historii i inspirowany życiem Philippe’a Pozzo di Borgo, który jest milionerem z niepełnosprawnością, a także jego opiekuna Driss’a, młodego człowieka pochodzącego z przedmieść Paryża.
Fabuła skupia się na nietypowej przyjaźni między dwoma zupełnie różnymi osobami. Philippe jest sparaliżowany od szyi w dół w wyniku wypadku i porusza się na wózku inwalidzkim. Driss, pochodzący z biednej rodziny i mający kryminalną przeszłość, z kolei aplikuje na stanowisko opiekuna i zostaje wybrany. Początkowo ich relacja jest pełna niezrozumienia i konfliktów, ale stopniowo nawiązują głębszą więź.
„Nietykalni” opowiadają o ważnych tematach, takich jak niepełnosprawność, różnice klas społecznych oraz akceptacja drugiego człowieka. Film balansuje między momentami humoru a wzruszenia, a także porusza temat wzajemnej zależności i pomocy między ludźmi. Odniósł ogromny sukces –w kraju i za granicą – zdobywając liczne nagrody i nominacje. Zyskał status kultowego i stał się jednym z najpopularniejszych francuskich filmów wszechczasów. „Nietykalni” zyskali międzynarodowe uznanie również poza granicami Francji, przyciągając publiczność swoją ciepłą historią i doskonałą grą aktorską.
Między tymi dwiema historiami widoczna jest różnica, jeżeli chodzi o otoczenie społeczne i warunki socjalno-bytowe. Akcja „Chce się żyć” zaczyna się w latach 80. ubiegłego stulecia, a kończy się na początku XXI wieku. W PRL-u niepełnosprawność była czymś obcym, całkowicie nieznanym i zupełnie niechcianym. I w tych oto warunkach spotykamy żyjącego z czterokończynowym Mózgowym Porażeniem Dziecięcym Mateusza – najpierw małego chłopca żyjącego w kochającej rodzinie, następnie dorastającego i w końcu dorosłego już mężczyznę. Mateusz nie chodzi, czołga się tylko po podłodze, nie mówi, tylko wydaje odgłosy… Ma silną spastyczność i odruch Moro. Przez to wszystko dla otoczenia wydaje się być dziwolągiem, choć dla większości swoich bliskich jest on po prostu ukochaną osobą.
Społeczeństwo go nie rozumie, odrzuca i uznaje wprost za debila. Przepraszam za tak mocne słowo, ale określenie „debilizm” faktycznie w tym filmie pada. Psycholożka emocje, wyrażane w inny sposób przez Mateusza, była nawet łaskawa porównać do zachowania własnego kota w momencie, gdy dostaje on jedzenie. Tymczasem główny bohater filmu wszystko doskonale rozumie, czuje, wie, czego potrzebuje, chce i pragnie. Przez długie lata nie ma możliwości wyrazić tego wszystkiego „konwencjonalnymi” metodami – do chwili, gdy z pomocą przychodzą mu zdobycze naukowo-techniczne w postaci specjalnej tablicy, która służy do komunikowania się i komputera. Wtedy wszyscy poznają „nowego” Mateusza.
Z kolei Philippe, główny bohater „Nietykalnych”, mimo paraliżu od szyi w dół, sprawia wrażenie człowieka niezależnego. Dzięki ogromnej fortunie i społecznej pozycji, które wcześniej zdobył, stać go na wszystko – od profesjonalnej opieki i rehabilitacji, poprzez nieustannie otaczających go ludzi, po zachcianki, które w każdej chwili mogą zostać spełnione. Brakuje mu tylko jednego – prawdziwych relacji międzyludzkich, z przyjaźnią i miłością na czele. Jego sytuacja zmienia się diametralnie, gdy decyduje się na współpracę z Driss’em – człowiekiem szalonym i kompletnie nieprzewidywalnym. Ale to właśnie dzięki niej Philipe zyskuje prawdziwą niezależność, a chwilę później przyjaźń swojego asystenta i miłość kobiety, z którą ostatecznie zakłada rodzinę.
Dla mnie zarówno „Chce się żyć”, jak i „Nietykalni” są dodatkowo dowodem na to, że czymś absolutnie niezbędnym w życiu osób z niepełnosprawnościami są opisane już jakiś czas temu asystencja osobista i dezinstytucjonalizacja. Sięgnijcie po te dwa tytuły, aby przekonać się, czy mam rację. 😉
Z filmów, które dotyczą niepełnosprawności polecam Wam także takie, jak: „Śubuk”, „Nadzwyczajni”, który jest kolejną produkcją „Nietykalnych”, „Zanim się pojawiłeś” czy polską komedię „Skołowani”. Warto w tym kontekście wspomnieć także o filmie „Johny”, który opowiada historię dobrze nam znanego ks. Jana Kaczkowskiego.
A Wy jakie filmy poruszające temat niepełnosprawności moglibyście polecić? 😊
Jak niepełnosprawność jest postrzegana w sztuce
W sztuce współczesnej niepełnosprawność jest również często tematem twórczości artystów, którzy z nią żyją. Ich prace mogą dotyczyć jej różnych aspektów, od przedstawiania doświadczeń osobistych po wyzwania związane z przystosowaniem się do świata pełnosprawnych. Sztuka taka może przyczynić się do zmiany stereotypów i przekraczania barier, budząc empatię i zrozumienie wśród widzów.
Ponadto, wiele organizacji i festiwali sztuki skupia się na promowaniu prac artystów z niepełnosprawnościami i zapewnianiu im przestrzeni do wyrażania swojej twórczości. Takie inicjatywy pomagają wyrównać ich szanse i zapewnić im widoczność na scenie.
Jednym z przykładów takiej inicjatywy jest ruch „sztuka niezależna” (ang. Outsider Art), który obejmuje prace artystów z różnymi niepełnosprawnościami intelektualnymi lub psychicznymi. Ich twórczość jest często oryginalna i nietypowa, ponieważ wywodzi się bezpośrednio z ich wewnętrznego światopoglądu i doświadczeń. Ruch ten jest często doceniany jako forma autentycznej i niezależnej sztuki.
Podam Wam „skrótowo” dwa przykłady artystów z niepełnosprawnościami, którzy zdobyli uznanie za swoją twórczość.
Frida Kahlo była meksykańską malarką, której prace stały się ikonami sztuki. Pomimo doświadczenia wielu chorób i wypadków, które wpływały na jej zdrowie, stworzyła wyjątkowe autoportrety i surrealistyczne obrazy, które eksplorowały tematykę tożsamości, cierpienia i kobiecości.
Chuck Close to amerykański malarz i grafik, który cierpi na porażenie nerwu twarzowego. Tworzy on realistyczne portrety, często w dużym formacie, używając różnych technik, takich jak malarstwo olejne, drukowanie i fotografia. Jego prace są doceniane za precyzję detali i oryginalne podejście do portretowania.
Niepełnosprawność w kulturze i sztuce jest ważna, ponieważ pomaga zwiększać świadomość i zrozumienie jej w społeczeństwie. Prace artystów z niepełnosprawnościami mogą zachęcać do refleksji nad naszymi własnymi uprzedzeniami i stereotypami oraz prowokować do dialogu na temat różnorodności i włączenia.
Zgadzacie się ze mną? W jakich projektach, produkcjach, dziełach kultury i sztuki spotkaliście się jeszcze z niepełnosprawnościami i co o nich sądzicie? Czekam na Wasze maile.
Wojciech Kaniuka, wojciech.kaniuka@powiat-ilawski.pl