Poprzedni artykuł, który napisałem w ramach cyklu publikacji poświęconych Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami, dotyczył jej piątego artykułu – czyli zasady równości i niedyskryminacji. Wiemy już także, czym jest racjonalne dostosowanie i w jaki sposób powinno ono przebiegać.Równie ważne – z mojego punktu widzenia – było poruszenie kwestii dyskryminacji w różnych sferach życia ze względu na niepełnosprawność. Wszystko to nie będzie miało jednak dopełnienia, jeżeli nie spróbuję przybliżyć Wam istoty specyficznych środków.
Specyficzne środki – co właściwie należy przez nie rozumieć?
Są to – zgodnie z punktem czwartym artykułu piątego Konwencji – szczególne środki nieuznane za dyskryminujące, których zastosowanie jest niezbędne w celu przyśpieszenia osiągnięcia lub zagwarantowania faktycznej równości osób z niepełnosprawnościami. Poniżej podam Wam kilka przykładowych obszarów życia społecznego, w których specyficzne środki mają zastosowanie, a przynajmniej – zgodnie z podejściem prawoczłowieczym do niepełnosprawności – powinny je mieć.
27. artykuł Konwencji – Praca i zatrudnienie
Przy okazji artykułu dotyczącego kwot wynagrodzenia, jakie możemy wypracować pobierając rentę socjalną, jasno ustaliliśmy sobie, że osobom z niepełnosprawnościami nikt nie może zabronić podjęcia zatrudnienia. Gwarantują nam to przepisy Konstytucji RP, opisywanej przeze mnie tutaj Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami i Kodeksu pracy. Pierwszy i trzeci akt normatywny zostawimy prawniczkom i prawnikom, a więc osobom zdecydowanie bardziej kompetentnym ode mnie, natomiast ja spróbuję Wam przedstawić prawoczłowieczy punkt widzenia na aspekt pracy i zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami. Wspomniana już Konwencja w opisywanym tutaj artykule przyznaje nam prawo do pracy na równi z innymi osobami. Zawarte jest w nim prawo do możliwości zarabiania na życie dzięki pracy, którą sami sobie wybierzemy. Dotyczy to także pracy, która – poza otwartym rynkiem – jest dostępna w integracyjnym i przystosowanym do naszych potrzeb środowisku. Chodzi mi na przykład o Zakłady Pracy Chronionej czy Zakłady Aktywizacji Zawodowej. Tutaj pozwolę sobie na słowo komentarza. Osobiście jestem zwolennikiem zatrudniania osób z niepełnosprawnościami na otwartym rynku pracy – w celu lepszej, bardziej skutecznej integracji społecznej. Rozumiem jednak, że istnieją nadal przypadki, gdzie zatrudnienie osoby z niepełnosprawnością w ZPChr czy ZAZ jest dla niej po prostu jedyną szansą na podjęcie aktywności zawodowo-społecznej. Nie żyjemy w świecie idealnym, ale – według filozofii Platona – zawsze warto za tymi ideałami podążać, gdyż pozwala to nam nieustannie się rozwijać, przez co nadaje większy sens naszemu życiu.
To tyle, jeśli chodzi o część filozoficzną „wykładu”, jaką zafundował Wam „kulawy politolog”. Wróćmy teraz do spraw nieco bardziej przyziemnych, a więc skupimy się na aspekcie prawno-społecznym omawianego w tym miejscu tematu. Zadaniem państwa jest popieranie i ochrona realizacji prawa do pracy. Dotyczy to także osób, które swoją niepełnosprawność nabyły w momencie, gdy już pracowały. Aby tak faktycznie było, konieczne jest podjęcie kilku niezbędnych kroków. Jesteście ciekawi, jakie są to kroki? Na tyle, na ile już się znamy, myślę, że tak, a zatem Wam o nich napiszę. 😉
Z całą pewnością należy skupić się na tym, czemu poświęciłem poprzedni felieton, a więc na zakazie dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. Odnosi się to do wszelkich form zatrudnienia, także warunków rekrutacji, przyjmowania do pracy, kontynuacji tegoż zatrudnienia, awansu zawodowego oraz bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Przykładowo: jeżeli ktoś nie może ze względu na niepełnosprawność mowy odbyć rozmowy kwalifikacyjnej, powinien mieć możliwość zaprezentowania się w alternatywny sposób – np. pisemnie czy poprzez przygotowanie krótkiej prezentacji, zależnie od posiadanych umiejętności.
Kolejnym krokiem jest ochrona praw osób z niepełnosprawnościami, opierająca się o zasadę równości z innymi ludźmi, do warunków pracy, które będą korzystne i sprawiedliwe dla wszystkich. Odnosi to się także do równych szans i takiego samego wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości. Ochrona ta obejmuje również (wspomniane już wyżej) bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w tym zapobieganie molestowaniu i zadośćuczynienie za doznane krzywdy.
Na równi z innymi musimy także mieć zagwarantowaną możliwość korzystania z praw pracowniczych i prawo do organizowania się w związki zawodowe. Jak każdy, powinniśmy też posiadać skuteczny dostęp do ogólnych programów poradnictwa zawodowego i specjalistycznego, usług pośrednictwa pracy oraz szkolenia zawodowego i kształcenia ustawicznego.
Państwo i społeczeństwo musi też popierać możliwość zatrudnienia i rozwoju zawodowego osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy. Dotyczy to również pomocy w znalezieniu, uzyskaniu i utrzymaniu zatrudnienia, a także powrotu do niego, jeżeli niepełnosprawność nabyliśmy w czasie jego trwania. Powinniśmy mieć także możliwość samozatrudnienia, przedsiębiorczości, tworzenia spółdzielni i zakładania własnych przedsiębiorstw. Ale pamiętajcie, że każda/każdy z nas, jeżeli tylko ma takie ambicje i potrzebne do tego kwalifikacje, ma również prawo być zatrudnioną/zatrudnionym w sektorze publicznym. Dotyczy to także sektora prywatnego, na rzecz zatrudniania nas w którym powinna być prowadzona odpowiednia polityka i przeznaczone środki, które mogą obejmować programy pozytywnych aktywności, zachęty i inne działania. Następny krok dotyczy wprowadzania racjonalnego dostosowania, którego ideę już poznaliście, popierania zdobywania przez nas doświadczenia zawodowego na otwartym rynku pracy, programów rehabilitacji zawodowej, utrzymania pracy i powrotu do niej, jakie są do nas adresowane.
Inne przykłady zastosowania specyficznych środków
Podam Wam jeszcze w wielkim skrócie kilka innych przykładowych obszarów życia społecznego, w których zastosowanie specyficznych środków jest dopuszczalne, a niekiedy bywa nawet konieczne. W obszarze edukacji, do której państwa będące stronami Konwencji gwarantują nam prawo na zasadach równych szans i bez dyskryminacji, zapewniając włączający system kształcenia, który umożliwia integrację na wszystkich poziomach i w kształceniu ustawicznym, za specyficzne środki należy uznać indywidualne wsparcie w środowisku, które pozwala na maksymalny rozwój edukacyjno-społeczny dziecka z niepełnosprawnością, zgodnie z celem pełnego włączenia.
Wszyscy, a więc także osoby z niepełnosprawnościami, jesteśmy równi wobec prawa – o czym jasno mówi dwunasty artykuł Konwencji. Aby jednak było to możliwe w praktyce, państwo musi podjąć odpowiednie środki w celu zapewnienia nam dostępu do wsparcia, którego możemy potrzebować przy korzystaniu ze zdolności prawnej. Temat ten poruszyłem w artykule, który dotyczy istoty podejścia prawoczłowieczego do niepełnosprawności. Zachęcam Was do jego (pierwszej lub ponownej) lektury.
Dzięki „pochyleniu się” nad specyficznymi środkami poznaliśmy obszar pracy i zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami, który regulowany jest przez analizowaną w tym miejscu umowę międzynarodową. Wspomniałem też nieco o edukacji. Jednak jej i innym sferom życia społecznego, które reguluje Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami, poświęcę już kolejne felietony.
Oczywiście cały czas czekam na Wasze maile. 😊
Wojciech Kaniuka, e-mail: wojciech.kaniuka@powiat-ilawski.pl