Poznaliście już technologie, które wspomagają niezależne życie osób z niepełnosprawnościami, jak również takie, które mają zastosowanie w nowoczesnej rehabilitacji. Odgrywają one także coraz większą rolę w życiu tych ludzi, którzy nie mogą lub mają bardzo ograniczoną możliwość komunikowania się w „tradycyjny sposób”. Umożliwiają tzw. komunikację alternatywną. I zanim przejdziemy do opisywania konkretnych rozwiązań technologicznych, wyjaśnimy sobie, na czym ten konkretny rodzaj (tudzież metoda) komunikowania się polega.
Czym zatem jest komunikacja alternatywna?
Komunikacja alternatywna AAC (ang. augmentative and alternative communication – inaczej nazywana także augmentatywną i wspomaganą) odnosi się do różnych metod, technik i narzędzi, które są używane przez osoby mające trudności z mówieniem lub komunikacją werbalną. Jej celem jest ułatwienie osobom z niepełnosprawnościami lub mającym trudności w wyrażaniu swoich myśli, uczuć i potrzeb efektywnego komunikowania się z innymi.
Mamy różne formy komunikacji alternatywnej, jak choćby język migowy, który jest systemem komunikacji wykorzystującym gesty, mimikę twarzy i ruchy ciała do przekazywania myśli i uczuć. Jest używany przez osoby niemówiące oraz z niepełnosprawnością słuchową.
Zastosowanie mają tutaj także tablice komunikacyjne i komunikatory. Osoby z trudnościami w mówieniu często korzystają z tablic komunikacyjnych lub komunikatorów, które zawierają obrazy, symbole, litery bądź słowa, jakie mogą wskazywać, aby tworzyć zdania oraz wyrażać swoje potrzeby i myśli.
Przydatne są również kody komunikacyjne. Być może część z Was po nie sięga. Obejmują one kombinacje gestów, dotknięć lub wskazywania na symbole, aby przekazywać konkretne informacje lub potrzeby.
Dla mnie osobiście ważne są komunikatory tekstowe i mowy syntetycznej. Jeżeli mamy duże problemy z mową, ale nie z pisaniem, możemy używać komputerów i urządzeń z oprogramowaniem do syntezy mowy, które tłumaczą napisane teksty na mowę lub wydają dźwięki. Szalenie interesująca jest tutaj także komunikacja wzrokowo-gestualna. Niektórzy ludzie z trudnościami w werbalnym komunikowaniu się zastępczo wykorzystują gesty i wskazywanie jako sposób przekazywania informacji i potrzeb.
Są także inne technologie wspomagające komunikację osób z niepełnosprawnościami. Rozwój technologii komputerowej i mobilnej umożliwił tworzenie coraz bardziej zaawansowanych narzędzi i aplikacji wspomagających komunikację, które są dostosowane do różnych potrzeb osób, dla których jest ona codziennym wyzwaniem. Przyjrzyjmy się zatem niektórym konkretnym propozycjom.
Przykłady technologii, które wspierają osoby z niepełnosprawnością mowy w komunikacji alternatywnej
Taką technologią jest na pewno Grid 3 – popularne oprogramowanie do komunikacji alternatywnej i wspomaganej, które jest wykorzystywane przez osoby mające trudności z „tradycyjną” komunikacją, w tym osoby z niepełnosprawnością ruchową lub/i werbalną. Zostało zaprojektowane, aby ułatwić takim osobom komunikację, wyrażanie swoich myśli i potrzeb oraz uczestnictwo w życiu społecznym. A jakimi cechami i funkcjami się ono wyróżnia?
Podstawą są tutaj tablice komunikacyjne. Grid 3 oferuje ich różne rodzaje. Zawierają one obrazy, symbole, litery i słowa. Osoba korzystająca z programu może wybierać symbole lub litery, aby tworzyć zdania i przekazywać swoje myśli.
Program umożliwia dostosowywanie tablic komunikacyjnych i treści do indywidualnych potrzeb użytkownika. Można tworzyć własne tablice, dodawać obrazy i symbole oraz dostosowywać układ tablic. Warte uwagi są też predykcja i ułatwienia we wprowadzaniu tekstu. Grid 3 oferuje funkcje predykcji, które pomagają użytkownikowi w szybszym i łatwiejszym wprowadzaniu tekstu, co jest szczególnie przydatne dla osób z trudnościami w pisaniu.
Ogromną rolę odgrywa tutaj także komunikacja wzrokowo-gestualna. Program Grid 3 umożliwia wykorzystywanie kamer wideo i technologii śledzenia oczu do komunikacji wzrokowo-gestualnej, co jest przydatne dla osób z ograniczeniami ruchowymi.
I to, co najbardziej „pociąga” mnie w tym oprogramowaniu, czyli synteza mowy. 😊 Grid 3 może również integrować się z technologią syntezy mowy, co pozwala użytkownikowi na słuchanie wybranych słów i zdań.
Pomocne są także na pewno słowniki i słownictwo. Program zawiera obszerne słowniki i zestawy słownictwa, które można dostosować do potrzeb użytkownika. Posiada on także aplikacje towarzyszące, które mogą pomóc w codziennym życiu, takie jak kalkulator, przeglądarka internetowa, czytanie książek i wiele innych.
Niesłychanie przydatna jest również integracja z innymi technologiami. Oprogramowanie Grid bywa często kompatybilne z różnymi urządzeniami i technologiami, takimi jak kontrolery oczu, wciągacze, klawiatury ekranowe i wiele innych.
Grid 3 jest szeroko wykorzystywane w pracy z osobami z niepełnosprawnościami i stanowi istotne narzędzie do poprawy jakości naszego życia, wspierając nas w komunikacji i uczestnictwie w społeczeństwie.
A jak możemy wykorzystać go w praktyce?
Dzięki Grid 3 możliwa jest:
- komunikacja symbolami – dla osób, które porozumiewają się za ich pomocą;
- komunikacja tekstowa – osoby, które nie mają problemów z pisaniem i czytaniem mogą dzięki niej łatwo się komunikować;
- interaktywna nauka – przede wszystkim nauka poprzez zabawę;
- obsługa aplikacji łatwego dostępu – dzięki gotowym planszom możemy słuchać muzyki, przeglądać zdjęcia, korzystać z edytora tekstu etc.;
- kontrola otoczenia – za pomocą komputera możemy sterować urządzeniami, które działają na podczerwień;
- obsługa komputera – Grid 3 pozwala nam dzięki odpowiednim planszom na obsługę komputera za pomocą wzroku, dodatkowych wskaźników lub przycisków (musimy dysponować jedynie odpowiednim urządzeniem).
Aplikacją tą możemy zatem sterować za pomocą myszki i klawiatury, ale też dzięki dodatkowym przyciskom, ekranom dotykowym, joystickom czy urządzeniom do sterowania wzrokiem.
Przetestowałem to oprogramowanie i muszę przyznać, że daje ono wiele możliwości.
Znanym programem wspomagającym komunikację alternatywną jest także Boardmaker, który służy do tworzenia tablic komunikacyjnych i materiałów wspomagających komunikację. Pozwala użytkownikom tworzyć tablice komunikacyjne zawierające obrazy, symbole, litery i słowa.
Istotne jest tutaj dostosowywanie tablic komunikacyjnych i treści do indywidualnych potrzeb użytkownika. Można tworzyć spersonalizowane tablice komunikacyjne i zestawy symboli. Boardmaker wykorzystuje popularne symbole Picture Communication Symbols (PCS) do tworzenia tablic komunikacyjnych i materiałów, co ułatwia komunikację dla wielu osób. Oprogramowanie oferuje dostęp do różnych słowników i zestawów słownictwa, które mogą być dostosowywane do potrzeb użytkownika.
Ciekawą wersją tego oprogramowania jest Boardmaker & Speaking Dynamically, dzięki której możemy tworzyć interaktywne plansze komunikacyjne i materiały edukacyjne w postaci: nakładek, kart pracy, planów dnia, plansz zadaniowych z możliwością wydruku i wykorzystania bezpośrednio przy użyciu komputera. Aplikacja ta współpracuje z syntezatorem mowy, dzięki czemu komunikaty mogą być odczytywane głosowo.
Warto zwrócić tutaj uwagę na takie funkcje programu, jak:
- biblioteka ponad 4 500 symboli PCS, czarno-białych i kolorowych, którą możemy wzbogacić o inne symbole, grafikę i własne zdjęcia;
- biblioteki specyficznych dla danego kraju symboli;
- bogate funkcje edycji plansz, komórek i symboli – możemy zmieniać kolory, tło czy przezroczystość;
- możliwość rysowania komórek o dowolnym kształcie;
- możliwość dostosowania wielkości, wyglądu symboli oraz tablicy do naszych ruchowych i percepcyjnych ograniczeń;
- funkcja symbolizowania – czyli wyświetlania symbolu nad wpisywanym tekstem.
Zaliczają się do nich także, pozwalające na tworzenie plansz interaktywnych, opcje dynamiczne, czyli:
- udźwiękowienie tablic – współpraca z syntezatorem mowy oraz dodawanie własnych komunikatów głosowych i dźwięków;
- odtwarzanie filmów i animacji;
- ułatwienia dostępu dla osób z niepełnosprawnością: skanowanie:
- ułatwienia dla osób z zaburzeniami widzenia;
- przydatne do tworzenia plansz zadaniowych ruchome przyciski, które możemy na tych planszach przenosić;
- funkcja predykcji – czyli podpowiadanie wpisywanych wyrazów.
Powyższe rozwiązania umożliwiają osobom z różnymi dysfunkcjami sprawnie porozumiewać się z otoczeniem. Jest to z całą pewnością nowy wymiar komunikacji międzyludzkiej, na którą współczesne społeczeństwa powinny być przygotowane. Zwiększa to także niewątpliwie tolerancję i otwartość na różnego rodzaju niepełnosprawności.
Komunikacja alternatywna ma na celu zapewnić osobom z niepełnosprawnościami lub z trudnościami w mówieniu środki do wyrażania siebie, uczestnictwa w życiu społecznym i wyrażania swoich potrzeb. Jest to ważne nie tylko dla poprawy jakości naszego życia, ale również dla promowania włączenia społecznego i komunikacji z otoczeniem.
O praktycznym zastosowaniu technologii w komunikacji alternatywnej wspomniałem chociażby w felietonie „Nasz pracownik Wojciech Kaniuka był prelegentem na konferencji pn. „Ośrodek Wsparcia i Testów w Olsztynie – od technologii asystującej do niezależności osobistej”” z grudnia 2024 roku.
A czy Wy chętnie sięgacie po rozwiązania, które daje nam komunikacja alternatywna? Być może znacie osoby, które z niej korzystają? Dajcie, proszę, znać, co sądzicie na jej temat. Jak zawsze, czekam na Wasze maile.