Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami to – według mnie – jeden z najważniejszych aktów prawnych, które powszechnie obowiązują. A może nawet – zwłaszcza z punktu widzenia tychże osób – jest ona najważniejszym obecnie dokumentem, który nie tylko daje nam prawa i przywileje czy jasno reguluje nasz status w państwie i społeczeństwie. Co ważne, rzuca zupełnie nowe spojrzenie na niepełnosprawność jako pojęcie prawno-społeczne. Tym spojrzeniem, jak się zapewne domyślacie, jest prawoczłowieczy model niepełnosprawności, tudzież prawoczłowiecze podejście do niepełnosprawności.
Uważam, że we wszystkich dotychczasowych felietonach przedstawiłem Wam wszelkie najważniejsze założenia, jakie niesie ze sobą Konwencja. Czy wyczerpałem temat? Zdecydowanie nie. Pominąłem tutaj chociażby Komentarz ogólny Nr 5 (z roku 2017) na temat niezależnego życia i bycia częścią społeczności. Nie oznacza to oczywiście, że jakkolwiek go ignoruję, zapewne jeszcze kiedyś po niego sięgniemy. W sensie publicystycznym moje podejście do Konwencji było następujące: zinterpretować w jak najprostszy sposób jej zapisy, opierając się na niej jako głównym źródle.
Możemy uznać, że swoisty „warsztat techniczno-twórczy” niniejszego felietonu (jakkolwiek to brzmi) jest dokładnie taki sam. Oznacza to, że Konwencję ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami podsumuję dla Was, odwołując się wprost do jej preambuły i pierwszego artykułu. A zatem – zaczynajmy. 😉
O czym nam mówi Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami?
W pierwszej kolejności zaznacza, iż państwa będące jej stronami, w oparciu o kilka istotnych przesłanek, uznają, co następuje. Pozwólcie zatem, że właśnie na owych przesłankach się teraz skupię.
Pierwsza z nich przywołuje zasady proklamowane w Karcie Narodów Zjednoczonych, które uznają przyrodzoną wartość i godność oraz równe i niezbywalne prawa wszystkich ludzi jako podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie. Kolejną przesłanką jest fakt, iż każdy z nas ma możliwości, jak również zdolności do korzystania ze wszystkich praw i wolności, jakie zostały ustanowione w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz w Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka. Pamiętajcie, że musi odbywać się to bez względu na jakiekolwiek różnice, które między nami występują. Inność warto zatem traktować jako atut, a nie barierę w czymkolwiek.
Następna przesłanka mówi nam z kolei o tym, że potwierdzone zostają powszechność, niepodzielność, współzależność i powiązanie ze sobą wszystkich praw człowieka oraz podstawowych wolności. Niewątpliwie należy dołączyć do tego także potrzebę zagwarantowania osobom z niepełnosprawnościami pełnego korzystania z wymienionych tutaj atrybutów, eliminując w tym zakresie jakąkolwiek dyskryminację. Trzeba w tym miejscu brać pod uwagę takie akty normatywne prawa międzynarodowego, jak: Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych; Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych; Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet; Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania; Konwencja o prawach dziecka, jak też Międzynarodowa konwencja o ochronie praw wszystkich pracowników migrujących i członków ich rodzin.
Bardzo ważną przesłanką jest także uznanie, że niepełnosprawność to pojęcie ewolucyjne i wynika ona z interakcji między osobami żyjącymi z dysfunkcjami a barierami, które stanowią implikację postaw ludzkich i otacząjącego nas środowiska. Bariery te utrudniają nam pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, który zawsze powinien opierać się na zasadzie równości z innymi osobami.
Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami uznaje także znaczenie zasad i wytycznych, jakie zostały zawarte w Światowym programie na rzecz osób niepełnosprawnych i w Standardowych zasadach wyrównywania szans osób niepełnosprawnych oraz ich wpływ na popieranie, funkcjonowanie i ocenę polityk, planów, programów i działań na szczeblu krajowym, regionalnym i międzynarodowym, które zmierzają do dalszego wyrównywania szans osób, które ze wspomnianymi niepełnosprawnościami żyją. Podkreśla się tutaj także znaczenie włączania kwestii niepełnosprawności do odpowiednich strategii zrównoważonego rozwoju, jako ich integralnej części. Zakazana jest zatem dyskryminacja kogokolwiek ze względu na niepełnosprawność, gdyż uznaje się to za pogwałcenie przyrodzonej godności i wartości osoby ludzkiej. Należy przy tym uznać też różnorodność ludzi z niepełnosprawnościami.
Dalej mamy do czynienia z uznaniem potrzeby popierania i ochrony praw człowieka, które dotyczą wszystkich osób z niepełnosprawnościami – także tych, które potrzebują bardziej intensywnego wsparcia. Niepokojące jest, iż mimo istnienia różnych rozwiązań i przedsięwzięć, jako równoprawni członkowie społeczeństwa nadal napotykamy na bariery, które utrudniają nam funkcjonowanie w życiu społecznym. Na całym świecie doświadczamy nadal naruszania praw człowieka.
Dalsze przesłanki
Niesłychanie istotna jest też międzynarodowa współpraca na rzecz poprawy warunków życia osób z niepełnosprawnościami w każdym kraju – zwłaszcza w państwach rozwijających się. Konwencja uznaje, że jako osoby z niepełnosprawnościami mamy cenny wkład (zarówno obecny, jak i potencjalny) w ogólny dobrobyt i rozwój społeczności, w których żyjemy. Dlatego popieranie pełnego korzystania przez nas z praw człowieka i podstawowych wolności wzmocni nasze poczucie przynależności i przyczyni się do rozwoju ludzkości, postępu społecznego i gospodarczego oraz wykorzenienia ubóstwa.
Przesłanką, na którą należy również zwrócić niewątpliwie uwagę jest uznanie znaczenia naszej samodzielności i niezależności. Dotyczy to także wolności dokonywania wyborów. Musimy mieć zatem możliwość aktywnego udziału w procesie podejmowania decyzji, co odnosi się do polityki i programów – również tych, które bezpośrednio nas dotyczą.
Niepokoją też trudności napotykane przez osoby z niepełnosprawnościami, które są narażone na wielorakie lub wzmocnione formy dyskryminacji ze względu na przynależność rasową, kolor skóry lub płeć, język, religię, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe, etniczne, autochtoniczne lub społeczne, sytuację majątkową, urodzenie, wiek czy inne okoliczności. Problematyczna jest także sytuacja kobiet i dziewcząt z niepełnosprawnościami, które – zarówno w środowisku rodzinnym, jak i poza nim – są często narażone na większe ryzyko przemocy, naruszania nietykalności osobistej lub znieważania, opuszczenia bądź zaniedbywania, znęcania się czy wykorzystywania.
W preambule Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami znajdziemy również przesłankę dotyczącą dzieci, które z nimi żyją. Powinny korzystać one ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności, w oparciu o zasadę równości z innymi dziećmi. Przywoływane są tu również zobowiązania wynikające z Konwencji o prawach dziecka. Niejako w tym samym duchu wyróżnia się potrzebę uwzględnienia perspektywy płci we wszystkich wysiłkach na rzecz popierania pełnego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności przez osoby z niepełnosprawnościami.
Słusznie zwraca się uwagę na fakt, iż większość osób z niepełnosprawnościami żyje w ubóstwie, czym bezwzględnie należy się zajmować. Ogromnym problemem jest też zapewnienie pełnej ochrony, zwłaszcza w czasie konfliktów i obcej okupacji. Należy tworzyć warunki bezpieczeństwa i pokoju, opierając się o pełne poszanowanie celów i zasad zawartych w Karcie Narodów Zjednoczonych oraz przestrzeganie odpowiednich dokumentów, które dotyczą praw człowieka.
Pełne korzystanie ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności wiąże się też z dostępnością środowiska fizycznego, społecznego, gospodarczego i kulturalnego, opieki zdrowotnej i edukacji oraz informacji i środków komunikacji. Ma to na celu umożliwienie nam pełnego korzystania ze wspominanych już tutaj praw i wolności. Wszyscy mamy obowiązki w stosunku do innych osób i społeczności, w których żyjemy, w związku z czym musimy popierać i przestrzegać normy zawarte w Międzynarodowej Karcie Praw Człowieka.
Konwencja w szczególności chroni rodzinę, uznając ją za podstawową komórkę społeczną. Jako główne zadanie wyznacza natomiast sobie ochronę praw i godności osób z niepełnosprawnościami oraz promocję naszego udziału w sferze obywatelskiej, politycznej, gospodarczej, kulturalnej i społecznej. Opiera się przy tym na zasadzie równych szans – zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się.
Jaki jest zatem cel Konwencji?
Jest nim popieranie, ochrona oraz zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby z niepełnosprawnościami, jak też popieranie poszanowania naszej przyrodzonej godności.
Według Konwencji osobą z niepełnosprawnością jest ktoś, kto ma długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów. W oddziaływaniu z różnymi barierami – mając na uwadze dobrze już znaną zasadę równości z innymi osobami – może to nam utrudniać pełny i skuteczny udział w życiu społecznym.
Konwencję ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami uznaję zatem z jednej strony za zbiór praw, które nam przysługują i których bezwzględnie należy przestrzegać, z drugiej natomiast – jest to pewna filozofia niepełnosprawności i wyznacznik działań, jakie w stosunku do niej powinno się podejmować. Zgadzacie się? 😊
Wojciech Kaniuka, wojciech.kaniuka@powiat-ilawski.pl