8 maja 2024 roku miałem przyjemność obserwować w iławskim kinoteatrze konferencję „Żyć godnie”, którą zorganizowały Warsztaty Terapii Zajęciowej, będące podmiotem należącym do dobrze znanego już Wam (chociażby z felietonów: „Mieszkalnictwo treningowe i wspomagane dla osób z niepełnosprawnościami – cechy wspólne i różnice” oraz „Co oferuje Powiat Iławski osobom po 25. roku życia z niepełnosprawnością intelektualną”) Polskiego Stowarzyszenia Na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną – Koło w Iławie, oraz Iławskie Centrum Kultury. Została ona zorganizowana w ramach obchodów Dnia Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną, który przypada na 5 maja – wraz z innym niesłychanie ważnym świętem.
Europejski Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych
Jest on poświęcony promowaniu równych praw oraz walki z dyskryminacją osób z niepełnosprawnościami w Europie. Podkreśla potrzebę zapewnienia pełnej integracji społecznej oraz równych szans. W tym dniu organizowane są różnego rodzaju wydarzenia, seminaria, konferencje, akcje społeczne, aby zwrócić uwagę społeczeństwa na problemy, z jakimi borykają się osoby z niepełnosprawnościami oraz na konieczność eliminacji wszelkich form dyskryminacji.
Celem obchodów Europejskiego Dnia Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych jest budowanie świadomości społecznej, zmiana postaw oraz propagowanie równego traktowania i akceptacji różnorodności. Warto również podkreślić konieczność podejmowania działań na rzecz dostępności do miejsc publicznych, edukacji, pracy i innych dziedzin życia społecznego dla wszystkich obywateli, niezależnie od ich zdolności czy niepełnosprawności.
Obchody Dnia Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną w Iławie
Po przywitaniu gości i otwarciu konferencji jako pierwszy został poruszony temat self-adwokatów, o których napiszę oddzielny felieton. W WTZ w Iławie ich rolę pełnią Patryk Łyziński oraz Jakub Ługiewicz, którzy wraz z psycholożką Magdaleną Wróblewską poprowadzili to wspaniałe wydarzenie, jakiego w naszym mieście jeszcze nie było.
Został zaprezentowany świetny film na temat self-adokatury, przygotowany podczas zajęć dla self-adwokatów, zrealizowanych na przełomie marca i kwietnia 2024 roku w ramach projektu „Akademia samodzielności” współfinansowanego ze środków PFRON. Jest on dostępny pod tym linkiem.
Nie ukrywam, że poruszane podczas konferencji tematy – choć skupione głównie wokół problemów i potrzeb osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi, których absolutnie nie podważam i sądzę, że powinny one „głośno wybrzmiewać” – są mi bardzo bliskie, czemu dałem wyraz w opublikowanych dotychczas felietonach. O jednym z takich tematów napiszę właśnie teraz.
Wspieranie podejmowanie decyzji zamiast ubezwłasnowolnienia
Decyzyjność, która wynika z naszej podmiotowości, jest jednym z moich ulubionych tematów, który poruszyłem w książce „Niezależne życie jest w Twoich rękach”, jak też w wielu innych publikacjach – chociażby w felietonie „Jakie rozwiązania gwarantują osobom z niepełnosprawnościami niezależne życie?” z maja 2023 roku. Dlatego też – uzurpując sobie prawo do całkowicie subiektywnego spojrzenia – ogromną przyjemność sprawiło mi wysłuchanie prelekcji Moniki Zimy-Parjaszewskiej, doktor nauk prawnych, prezeski Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną, a prywatnie mamy osoby, która właśnie z takim rodzajem niepełnosprawności żyje. Z panią doktor łączyliśmy się online, gdyż – pomimo wcześniejszych planów zawitania w Iławie – musiała się udać ona służbowo do Szkocji. Nic to jednak nie ujęło ogromnej wiedzy i doświadczeniu, którymi ta wspaniała prelegentka zechciała się z nami podzielić.
Tematem wystąpienia dr Zimy-Parjaszewskiej było „Ubezwłasnowolnienie vs. wspierane podejmowanie decyzji”. Doskonale pokazała ona, jak złym i skrajnie archaicznym rozwiązaniem jest instytucja ubezwłasnowolnienia osób z niepełnosprawnością intelektualną. Nikogo nie uprawnia ona do przedmiotowego traktowania ludzi. Wszyscy jesteśmy podmiotowi i powinniśmy mieć prawo do decydowania o sobie – bez względu na rodzaj i stopień niepełnosprawności, z którą żyjemy.
Fakt ten trudno jest zaakceptować naszym bliskim – zwłaszcza rodzicom, którzy poświęcają nam wiele wysiłku, trudu, najczęściej całe swoje życie. Są oni nadopiekuńczy. Nadopiekuńczość ta z kolei drastycznie zmniejsza, a niekiedy wręcz przekreśla, szansę na samodzielne i niezależne życie. Niejednokrotnie prowadzi to do katastrofy, co w bardzo wyrazisty sposób zostało zaprezentowane w (dla wielu zapewne bardzo kontrowersyjnej) animacji „Pępowina” – znajdziecie ją na kanale Świadomość Związków w serwisie YouTube.
Ubezwłasnowolnienie jest dzisiaj bardzo złym rozwiązaniem, od którego powinno się odejść. W opracowaniu „Ubezwłasnowolnienie w świetle Konstytucji RP oraz Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami”, wydanym przez Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego, Monika Zima-Parjaszewska stwierdza następująco: „przesłanką ubezwłasnowolnienia nie może być wygoda urzędników, sprawy ekonomiczne, czy nieumiejętność porozumienia się z daną osobą, szczególnie jeśli istnieją inne, łagodniejsze formy wsparcia”. Najważniejszą przesłanką – według Sądu Najwyższego – musi być zawsze pomoc osobom z niepełnosprawnością intelektualną lub/i zaburzeniami psychicznymi w załatwianiu jej spraw osobistych bądź majątkowych. Nie może ono zatem realizować interesu danej instytucji czy osoby, która o nie wnioskuje względem drugiego człowieka. Nie powinno się go stosować w celu zabezpieczenia innych osób przed pieniactwem lub też naprzykrzaniem się.
Dalej autorka ww. opracowania zadaje niesłychanie istotne pytanie: „czy jako ograniczenie wolności i praw człowieka ubezwłasnowolnienie jest instytucją konieczną w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób?”.
Monika Zima-Parjaszewska zauważa, iż należy przede wszystkim określić, które z praw i wolności są ograniczane przez ubezwłasnowolnienie. Uniemożliwia ono bowiem danej osobie z niepełnosprawnością intelektualną swobodne podejmowanie aktów woli i wyboru. Całkowita lub częściowa forma ubezwłasnowolnienia, która dotyczy osoby z niepełnosprawnością intelektualną, ogranicza jej wolność oraz prawo do prywatności, jeżeli chodzi o autonomiczne podejmowanie decyzji.
W wyniku ubezwłasnowolnienia człowiekowi jest odbierana zdolność do czynności prawnych, co z kolei nie pozwala na korzystanie z przyznanego mu prawa do decydowania o swoim życiu osobistym, uniemożliwia rozwój własnej osobowości, a także korzystanie z szerokiego katalogu praw i wolności człowieka. Trzeba w związku z tym przede wszystkim ocenić, na ile instytucja ta jest dzisiaj przydatna – na ile chroni ona godność osoby, jej podmiotowość, autonomię czy swobodę postępowania zgodnie z własną wolą. Z całą pewnością nie gwarantuje ona osobie z niepełnosprawnością intelektualną jakichkolwiek szans na stworzenie warunków do rozwoju osobowości w otaczającym ją środowisku i na miarę jej możliwości.
Na ten temat mógłbym pisać jeszcze bardzo dużo. Lepiej jednak będzie, jeżeli raz jeszcze odeślę Was do opracowania, którego autorką jest Monika Zima-Parjaszewska.
Podczas konferencji „Żyć godnie”, zorganizowanej przez Warsztaty Terapii Zajęciowej – Koło PSONI w Iławie oraz Iławskie Centrum Kultury, nie zabrakło też oczywiście wielu innych arcyważnych i interesujących tematów.
Co jeszcze działo się podczas iławskiej konferencji „Żyć godnie”?
Jolanta Rynkowska, dyrektorka Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Iławie, zaprezentowała diagnozę systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami w naszym Powiecie. Z kolei Jacek Kielin, psycholog, terapeuta oraz autor książek, wygłosił interesującą prelekcję, która była zatytułowana: „Podmiotowość osób z niepełnosprawnością intelektualną”. Zapadła mi tutaj szczególnie w pamięci opowieść o wycieczce polskich rodziców osób z niepełnosprawnością intelektualną do Danii. Tamtejszy system mieszkań wspomaganych zapewnia dorosłym osobom prawdziwie niezależne życie – o co bardzo dbają ich rodzice, którzy swoją postawą i działaniem gwarantują im stuprocentową podmiotowość.
Zaimponowało mi także wystąpienie Piotra Kubarewicza, dyrektora Biura Obsługi Placówek oraz kierownika Zakładu Aktywności Zawodowej, które prowadzi Koło PSONI w Biskupcu. Dotyczyło ono dobrych praktyk – czyli kluczowych elementów systemu wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną. Przyznam szczerze, że szczególnie ujęły mnie takie inicjatywy, jak „Centrum Kręgów Wsparcia”, „Mieszkanie Chronione”, „Środowiskowy Dom Samopomocy”, „Obiekt Rehabilitacyjno-Mieszkalny” czy chociażby „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnościami” i „Opieka wytchnieniowa”. Uważam, że takie aktywności można stawiać jako wzór działań na rzecz osób z niepełnosprawnością – nie tylko intelektualną.
Serdecznie gratuluję organizatorom konferencji „Żyć godnie” tak interesującego i dobrze przeprowadzonego przedsięwzięcia. Sądzę, iż pozostałe organizacje, które działają na rzecz osób z niepełnosprawnościami na terenie Powiatu Iławskiego, mogłyby śmiało podążyć tym śladem – zwłaszcza jeśli chodzi o obszar niezależnego i godnego życia. Być może udałoby się zorganizować w przyszłości wspólne wydarzenie, adresowane do szerszego audytorium. Ciekawi mnie, co o tym sądzicie. Jak zwykle, czekam na Wasze maile.
Wojciech Kaniuka, wojciech.kaniuka@powiat-ilawski.pl
