„Wybierz życie – pierwszy krok” – to program edukacyjny realizowany w części szkół ponadgimnazjalnych powiatu iławskiego dotyczący profilaktyki raka szyjki macicy. Edukację młodzieży w roku szkolnym 2018/2019 prowadzili przeszkoleni nauczyciele, pielęgniarki szkolne i pedagodzy szkolni w siedmiu szkołach tj. Zespole Szkół Ogólnokształcących, Zespołach Szkół im. Bohaterów Września 1939 R. im. Konstytucji 3 Maja i Zespole Placówek Szkolno-Wychowawczych w Iławie oraz Zespołach Szkół w Suszu, Lubawie i Akademickim Zespole Placówek Oświatowych Fijewo wśród 329 uczniów i 131 rodziców. Realizacja programu odbywała się przede wszystkim w niektórych klasach pierwszych, polegała na prowadzeniu zajęć według scenariuszy z przewodnika programu, pokazie prezentacji multimedialnej, rozdawnictwem ulotek skierowanych do młodzieży i ich rodziców. Dodatkowo pracownik PZ i OZ Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Iławie przeprowadził edukację 57 uczniów w dwóch klasach w dwóch szkołach realizujących program. Program będzie kontynuowany w przyszłym roku szkolnym.
Głównym sprawcą raka szyjki macicy jest HPV – to skrót nazwy powszechnie występującego wirusa brodawczaka ludzkiego. Infekcje nim wywołane są jednymi z najczęstszych schorzeń przekazywanych na drodze kontaktów seksualnych, ryzyko zakażenia mogą nieść także kontakty seksualne bez odbycia pełnego stosunku: petting czy seks oralny. Wirus przenosi się w kontakcie skóry ze skórą lub z błoną śluzową. Prezerwatywa utrudnia przenikanie wirusa, ale nie zapobiega w 100 %. Istnieje ponad 100 typów tego wirusa, zakażenie większością z nich jest stosunkowo niegroźne, przebiega bezobjawowo i ustępuje samoistnie. Wirus może też spowodować wystąpienie bardzo uciążliwych i trudnych w leczeniu brodawek zwanych kłykcinami kończystymi. Mają one biały lub różowy kolor i kalafiorowatą powierzchnię. Mogą pojawić się w okolicy narządów płciowych i odbytu, a także przy ustach, na języku i podniebieniu. Brodawki mogą wystąpić w ciągu kilku tygodni lub miesięcy po kontakcie seksualnym z osobą zakażoną.
Istnieją jednak typy wirusa, które są szczególnie niebezpieczne tzw. onkogenne, prowadzą do powstawania zmian przedrakowych i raka szyjki macicy. Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju raka szyjki macicy należą – wczesny wiek rozpoczęcia współżycia seksualnego ( do zakażenia wirusem HPV znacznie łatwiej dochodzi u osób młodych), liczni partnerzy seksualni (większe prawdopodobieństwo przeniesienia zakażenia), palenie tytoniu zwiększa ryzyko uszkadzania DNA komórek, zmiana modelu życia rodzinnego prowadzi do osłabienia wpływu wychowawczego rodziny na młodzież, rozwój turystyki i zwiększająca się mobilność Polaków oraz obywateli krajów o wysokich wskaźnikach chorób przenoszonych drogą płciową, rozwój prostytucji. Niska zgłaszalność kobiet na badania cytologiczne (w Polsce średnio ok. 25 % kobiet).
Regularne zgłaszanie się kobiet na badanie cytologiczne prowadzone przez lekarzy ginekologów polegające na pobraniu specjalną, jednorazową szczoteczką wymazu z szyjki macicy, pozwala na wczesne wykrycie zmian chorobowych, daje szansę skutecznego leczenia i zapobiegania rakowi szyjki macicy. Program ma za zadanie uświadomienie tej wiedzy przede wszystkim dziewczętom i ich matkom. Rak Szyjki Macicy to drugi co do częstości występowania nowotwór złośliwy narządów rodnych u kobiet w wieku 20 – 44 lata, zajmujemy 4 miejsce wśród krajów europejskich pod względem umieralności na tę chorobę.
Rak szyjki macicy rozwija się powoli i bezobjawowo. U kobiet zauważalne objawy pojawiają się dopiero w stadiach zaawansowanych.Średni czas rozwoju choroby wynosi od 5 do 12 lat. Z tego powodu kobiety, które nie wykonywały regularnie profilaktycznych badań cytologicznych, często zbyt późno zjawiają się u lekarza. Rak szyjki macicy późno wykryty i nie leczony może doprowadzić do śmierci nawet w młodym wieku.
Istniejące szczepionki obniżają ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy ale nie dają całkowitej pewności, że kobieta nie zachoruje. Mimo zaszczepienia kobieta nadal powinna poddawać się regularnym badaniom cytologicznym. Więcej informacji na stronie www.pierwszykrok.edu.pl
Szczepionki przeciw wirusowi HPV są przeznaczone do stosowania od ukończenia 9. roku życia u dziewcząt i młodych kobiet oraz chłopców i młodych mężczyzn w profilaktyce zmian przednowotworowych narządów płciowych oraz nowotworów związanych przyczynowo z wybranymi typami wirusa HPV.
Szczepienie najlepiej wykonać przed rozpoczęciem inicjacji seksualnej (przed kontaktem z wirusem HPV). WHO zaleca poddawanie szczepieniom dziewcząt w wieku 9–13 lat, polskie rekomendacje wskazują na wiek 11–13 lat.
W Polsce przeciwko HPV zarejestrowane są 3 szczepionki:
Szczepionka 2- walentna jest skierowana przeciw typom HPV-16 i HPV-18, przeznaczona do profilaktyki zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu (szyjki macicy, sromu, pochwy, odbytu) oraz raka szyjki macicy i raka odbytu związanych przyczynowo z określonymi onkogennymi typami HPV.
Schemat szczepień:
– od 9 lat do 14 lat włącznie – dwie dawki, druga dawka podawana w okresie od 5 do 13 miesięcy po podaniu pierwszej dawki;
– 15 lat i powyżej – trzy dawki podane w 0, 1 i 6 miesiącu;
Szczepionka 4- walentna jest skierowana przeciw typom HPV-6, HPV-18, HPV-6 i HPV-11, przeznaczona do zapobiegania wystąpieniu zmian przednowotworowych narządów płciowych (szyjki macicy, sromu i pochwy) i odbytnicy, raka szyjki macicy, raka odbytnicy oraz brodawek narządów płciowych, tzw. kłykcin kończystych.
Schemat szczepień:
– od 9 lat do 13 lat włącznie – dwie dawki podane w 0. i 6. miesiącu lub trzy dawki podane w 0., 2. i 6. miesiącu;
– 14 lat i powyżej – trzy dawki podane w 0., 2. i 6. miesiącu;
Szczepionka 9-walentna jest skierowana przeciw typom HPV-6, HPV-11, HPV-16, HPV-18, HPV-31, HPV-33, HPV-45, HPV-52, HPV-58, podawana jako ochrona przed zmianami przednowotworowymi i rakiem szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu oraz brodawkami narządów płciowych kończystych związanych przyczynowo z określonymi typami HPV.
Schemat szczepień:
– od 9 lat do 14 lat włącznie – dwie dawki podane w 0. i 6.-12. miesiącu lub trzy dawki podane w 0., 2. i 6. miesiącu;
– 15 lat i powyżej – trzy dawki podane w 0., 2. i 6. miesiącu;
Występujące we wszystkich szczepionkach typy wirusa HPV-16 i HPV-18 są odpowiedzialne za 70% zakażeń wywołujących raka szyjki macicy.
Poddając się szczepieniu przeciw HPV kobieta zmniejsza o 70% ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy oraz o 90% ryzyko rozwoju brodawek narządów płciowych dodatkowo zmniejsza ryzyko rozwoju stanu przedrakowego szyjki macicy.
Zakażenia HPV dotyczą także mężczyzn, którzy są nosicielami wirusa, ale też chorują na raka odbytu, krtani, migdałków, oskrzeli, przełyku.
Więcej informacji można znaleźć m.in. na stronie internetowej Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH pod adresem http://szczepienia.pzh.gov.pl/
Jolanta Labiś
Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Iławie